Wat is Vlaams?

Aflevering 1: Wat is Vlaams?

[Wil je tegelijkertijd naar de podcast luisteren? Klik hierboven op de ‘play’ knop op de audioplayer!]

Intro

Hallo allemaal en welkom bij de allereerste aflevering van ‘Op z’n Vlaams’. Ik ben zeer blij dat jullie luisteren en ik hoop dat het jullie zal interesseren.

Ik zal beginnen met te vertellen van waar het idee van deze podcast komt.  Ik ben op het idee gekomen door een andere podcast die InnerFrench heet. Ik leer sinds een paar maanden Frans en ik wou luisteren naar een Franse podcast op een halfgevorderd niveau. Iemand vertelde me over InnerFrench en ik ben naar InnerFrench beginnen luisteren. In die podcast praat men elke twee weken over een nieuw onderwerp op een manier dat verstaanbaar is voor halfgevorderde luisteraars. Ik vond de onderwerpen super-interessant en het concept van de podcast zelf inspireerde mij ook. Als ge trouwens ooit zelf Frans wilt leren, dan raad ik deze podcast echt aan.

Daarnaast hoorde ik van enkele internationale vrienden dat alle applicaties die ze gebruiken om Nederlands te leren, meestal zijn ingesproken door iemand met een Nederlands accent, dus een accent uit Nederland, in plaats van door iemand met een Vlaams accent. Daardoor vinden mijn vrienden het meestal moeilijk om zich aan te passen aan het accent van de mensen in Vlaanderen en zijn er soms woorden die typisch Vlaams zijn en dus niet begrepen worden. En voila, zo is het idee voor “Op z’n Vlaams” eigenlijk ontstaan.

Ik ga proberen elke twee weken te praten in het Vlaams over een onderwerp dat mij boeit en dat hopelijk ook jullie boeit. Het is bedoeld voor mensen met een halfgevorderd niveau Nederlands die willen wennen aan een Vlaams accent en typische Vlaamse woorden en uitdrukkingen. Ah ja, belangrijk om te weten, ik ga niet te veel praten over grammatica in deze podcast. Daar zijn al genoeg andere programma’s voor. Nu, als je voordien altijd een Nederlands accent gehoord hebt, dan kan het zijn da je in het begin niet veel verstaat van wat ik zeg. Dat is compleet normaal en ik raad daarom aan om verschillende keren te luisteren naar dezelfde aflevering zodat je mijn accent gewoon wordt. Daarnaast zal je zien dat als je verschillende keren naar de podcast luistert, je dingen ook beter zal begrijpen.

Als je bepaalde woorden echt niet verstaat, ga dan naar de transcriptie van de podcast. Ik zal die online beschikbaar maken en ik ga voor de podcast bewust ook trager en duidelijker praten dan hoe ik normaal praat. Ik ga ook geen al te moeilijke woorden gebruiken of woorden die te dialect zijn. Hier en daar zal ik ook een woordje extra uitleg geven wanneer ik toch een moeilijk woord of een moeilijke uitdrukking gebruik.

Misschien ook iets over mezelf: Mijn naam is Pieter, ik ben 34 jaar oud en ik woon in Brussel. Ik ben vier jaar geleden verhuisd naar Brussel voor mijn werk, maar ik ben eigenlijk opgegroeid in Leuven. Leuven was, en is nog altijd, een zeer aangename stad en het was enorm fijn om daar op te groeien. Het is een stad met een grote universiteit, waardoor er altijd wel iets te doen is. Ik heb er ook mijn studies gedaan en dat was enorm fijn. Mijn moedertaal is Nederlands, zoals je ondertussen al wel gehoord hebt, of zoals je ook wel in Vlaanderen hoort: Vlaams.

En hiermee zou ik graag willen beginnen met het onderwerp van vandaag: Vlaams. Is er een verschil tussen Nederlands en Vlaams? Wat is Vlaams eigenlijk juist? Is het een taal? Is het een dialect? Daar gaan we nu over praten.

Verschil Nederlands in Nederland en België

Wat is juist het verschil tussen het Nederlands in Nederland en het Nederlands in België? In dees geval spreken we over natiolecten. Een natiolect is een nationale variatie op de standaardtaal. Voor het Nederlands hebt ge drie natiolecten. Het Nederlands Nederlands, Het Belgisch Nederlands en het Surinaams Nederlands. Een natiolect ontstaat doordat elke gemeenschap binnen een staat een eigen taalgemeenschap is, waardoor er na een tijd lichte verschillen ontstaan in de taal. Het is een beke hetzelfde als bij Brits Engels, Amerikaans Engels, Australisch Engels, etc.

Dus concreet, welke verschillen zijn er dan binnen het Nederlands Nederlands en het Belgisch Nederlands? Ik ga een paar voorbeeldjes geven.

Het eerste dat onmiddellijk opvalt is de zachte “g” van Vlaanderen tegenover de harde “g” van Nederland. Zo wordt “gek en gelukkig” in het Vlaams, “gek en gelukkig” in het Nederlands. In het West-Vlaams wordt de zachte ‘g’ soms zelfs als een ‘h’ uitgesproken. Zo wordt “muggengeheugen” “muhhenheheuhen”. Bij deze wil ik ook alvast mijn excuses aanbieden aan alle Nederlanders en West-Vlamingen, voor moest ik toch iets niet goed uitspreken.

Daarnaast is er de ‘r’ die verschilt. Zoals je hoort, praat ik met een rollende ‘r’. Die komt voor in ongeveer 80% van Vlaanderen. In de rest van Vlaanderen ga je meer de franse ‘r’ horen. In Nederland is de Gooise ‘r’ heel populair en wordt ongeveer uitgesproken als een Amerikaanse ‘r’ maar enkel na een klinker. Zo wordt “voor” “voor”, “door” “door”, “hamer” “hamer”, “later” “later”.

Leenwoorden uit het Engels gaan Vlamingen over het algemeen vernederlandsen, terwijl Nederlanders meer de Engelse uitspraak gaan gebruiken. Zo wordt tram in het Vlaams, “trem” in het Nederlands en “match” in het Vlaams, wordt “metch” in het Nederlands.

Tenslotte zijn er woorden die we allebei gebruiken, maar die een andere betekenis hebben. Zo is een kleed in het Vlaams een jurk, terwijl dat in het Nederlands een tapijt of een tafelkleed is. Als we in Vlaanderen “s’ middags” zeggen, dan bedoelen we daar eerder tussen 12u en 18u mee, terwijl daar in Nederland daar eerder rond 12u mee bedoelt wordt.

Er zijn nog veel meer verschillen, maar ik ga het hierbij voorlopig houden. Even voor de duidelijkheid: Wij, Vlamingen en Nederlanders, verstaan elkaar perfect wanneer we met elkaar praten, met hier en daar soms een miscommunicatie doordat er een verschil is in betekenis van een woord. Zo wou ik ooit eens ‘s middags afspreken met een Nederlandse vriendin. Gelukkig spraken we af op een concreet uur, want zij dacht dat het rond 12u ging zijn, terwijl ik eerder 14u-15u in gedachte had.

Praat ik Vlaams?

Misschien een andere interessante vraag: “Praat ik Vlaams?” Daar is een simpele uitleg voor en een iets complexere uitleg.

Eerst de simpele uitleg:

Als je in Limburg, Antwerpen, Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen of West-Vlaanderen rondwandelt en je vraagt daar aan de mensen: “Spreekt Pieter Vlaams?” dan zouden ze allemaal “Ja” zeggen. Ja, Pieter spreekt Vlaams. Hij heeft een Vlaams accent, waarschijnlijk van Vlaams-Brabant. Dat is de simpele uitleg: iedereen die Nederlands praat met een accent dat typisch is voor één van onze provincies, spreekt Vlaams. Dat is toch de uitleg die je meestal zal krijgen als je dit vraagt aan iemand op straat.

Nu de iets complexere uitleg die we krijgen als we dezelfde vraag stellen aan wetenschappers die met taal en dialecten bezig zijn. Die wetenschappers gaan zeggen: Nee, Pieter spreekt geen Vlaams. Pieter spreekt Brabantse tussentaal. Brabantse tussentaal. Wat is dat voor een beest?

Laten we beginnen met het woord “tussentaal” uit te leggen. Tussentaal, zoals het woord zelf zegt, is een taal tussen Standaardnederlands en dialect. Standaardnederlands is de taal die je hoort wanneer je naar het nieuws kijkt op de televisie in Vlaanderen.

Dialect is dat wat hoort je wanneer je met de generatie van mijn grootmoeder zou praten.

Tussentaal is dat wat je hoort wanneer je op straat rondloopt en met iemand van mijn generatie of de generatie van mijn ouders zou praten. Ik spreek dus geen dialect. Ik versta het wel, vooral doordat mijn grootmoeder dialect praat. Ik kan het zelf een beetje spreken, maar dat is moeilijk. Standaardnederlands kan ik wel spreken omdat we dat op school leren. Op school leren we Standaardnederlands schrijven en spreken. In het echte leven, op straat, in de winkel, met mijn vrienden spreek ik tussentaal, een taal tussen StandaardNederlands en dialect.

Nu, de taalwetenschapper had gezegd dat ik Brabantse tussentaal spreek. Wat betekent Brabants dan? Voor Brabants gaan we meer naar de regio’s in Vlaanderen kijken. In het begin zei ik dat ik opgegroeid ben in Leuven. Leuven ligt in de provincie Vlaams-Brabant. Vlaams-Brabant ligt, samen met de provincie Antwerpen, in de regio waar Brabantse dialecten worden gepraat. In Belgisch Vlaanderen zijn er vier grote dialectgroepen. Het Brabants, het Limburgs, Het Oost-Vlaams en het West-Vlaams.

Ik kom uit Leuven, dus ik ben opgegroeid binnen de Brabantse dialectgroep. Zoals ik al heb gezegd, echt dialect is iets wat je nu niet echt meer hoort op straat, tenzij bij de generatie van mijn grootmoeder. Het dialect heeft wel invloed op de tussentaal, waardoor je hoort waar iemand is opgegroeid. Het accent waarmee ik praat is duidelijk Brabants, waardoor je hoort dat ik van Vlaams-Brabant kom. Soms vergissen mensen zich en denken ze dat ik van Antwerpen kom, maar dat gebeurt niet vaak. De reden daarvoor is omdat mijn grootouders allemaal uit Antwerpen komen oorspronkelijk en ik dus waarschijnlijk een lichte invloed heb gehad in mijn accent daardoor.

Vergeet ook niet, Antwerpen hoort ook thuis in de Brabantse dialectgroep, maar hun accent is toch iets anders dan die van de mensen van Vlaams-Brabant. Ik kan duidelijk horen wanneer iemand van Antwerpen komt en niet van mijn streek. Dat is trouwens iets wat ik persoonlijk enorm leuk vind aan al die diversiteit in accenten: je kan horen van welke provincie of soms zelfs van welke stad iemand is door het accent dat die persoon heeft.

Concrete voorbeelden

Wat betekent tussentaal dan concreet? Ik zal een paar voorbeelden geven

Een eerste voorbeeld dat je misschien al gehoord hebt in hoe ik spreek: ik spreek met “ge” en “gij” in plaats van “je” en “jij”. Ik zeg in plaats van “Jij gaat werken” “Gij gaat werken”. In plaats van “Je speelt met mijn voeten” “Ge speelt met mijn voeten” Ah ja, dat is al een eerste leuke uitdrukking: “Met iemand zijn voeten spelen”. Dat betekent iemand voor de gek houden. In het Engels zou dat zijn “Pulling someone’s leg”.

Een tweede voorbeeld heb je misschien ook al gehoord: Wij laten sommige klanken weg op het einde van een woord. In plaats van “werken” of “spelen”, zeggen wij “werke”, “spele”. Wij laten de -n op het einde weg. Zo zijn er andere woorden zoals “niet” wordt “nie”, “dat” wordt “da”, “wat” wordt “wa” “goed” wordt “goe”, “maar” wordt “ma”, “altijd” wordt “altij”, enzovoort. Er zijn er nog veel meer, maar daar ga ik nu niet verder op in gaan.

Een derde voorbeeld is de verkleinwoorden. In plaats van -je op het einde van een woord te plaatsen om het te verkleinen, gebruiken wij -ke. In plaats van een “lampje” zeggen wij een “lampeke”, in plaats van een “kastje” zeggen wij een “kasteke”, in plaats van een “bloempje” zeggen wij een bloemeke”. De bloemekes buiten zetten. Dat is nog een leuke uitdrukking en dat betekent “feesten, vieren”. Bart is geslaagd voor zijn examen. Hij is de bloemekes gaan buitenzetten.

Dan zijn er ook woorden die we gebruiken die niet echt gebruikt worden in Standaardnederlands. Een heel mooi voorbeeld daarvan is “Praten”, “Babbelen” en “Klappen”. Praten is standaardnederlands, “babbelen” is meer tussentaal en “klappen” is al echt meer dialect. Ze betekenen wel alledrie exact hetzelfde.

Dus “Wij praten met Pieter”, “Wij babbelen met Pieter”, “Wij klappen met Pieter”.

Tenslotte zijn er ook een paar dingen die heel specifiek zijn voor de Brabantse tussentaal. Zoals ik al gezegd heb, ik spreek met een rollende -r. In bijvoorbeeld de Limburgse tussentaal gaat ge eerder de keel-r of Franse -r, zoals we die hier noemen, horen.

Wij verbuigen ook sommige klanken. Sommige klanken worden meer afgerond, andere klanken worden meer verscherpt. Praten wordt dus “praoten” of zelfs “praowten”. “Ja” wordt “jao” of “jaow”. “Betalen” wordt “betaowlen”. “Alleen” wordt “allien”, “wijnkelder” wordt “woankelder”, “druk” wordt “drik”, “donker” wordt “doenker”, enzovoort. En hier zal de uitspraak afhangen van met welke generatie je aan het praten zijt. Ik zou meer meer “jao” zeggen, terwijl ons bomma meer “jaow” zou zeggen. “Jaow, menneke, jaow”. Ah ja, “bomma” is ook een woordje dat je veel in Vlaanderen hoort en dat betekent “grootmoeder”.

Ook goed om te weten: de Brabantse tussentaal is de taal die je het meest hoort in Vlaamse soapseries op televisie, zoals bijvoorbeeld in “Familie” of “Thuis”. Dat is meestal Brabantse tussentaal.

Dit zijn gewoon enkele voorbeelden. Ik kan hier makkelijk een paar uur over babbelen, er zijn nog vele andere dingen waarmee je rekening moet houden, maar ik wil deze aflevering niet te lang maken. Misschien praat ik hier nog eens over in een andere aflevering als jullie dat interesseert.

En tot slot wil ik ook even zeggen dat wij, Vlamingen, geen tussentaal of dialect schrijven. Het wordt alleen gesproken. Wij schrijven allemaal in het standaardnederlands. Het transcript van deze aflevering, dat ik zo snel mogelijk beschikbaar zal maken, zal ook in Standaardnederlands zijn. Als er een dialectwoord tussen staat, zal dat schuin gedrukt zijn.

Ook wil ik even vermelden dat er een prachtige website is waar je enorm veel informatie vindt over dialecten, tussentalen, Nederlands, etc. en dat is www.dialectloket.be. Die website heeft een schat aan informatie in tekst, woord, geluid en beeld en is een echte aanrader om es te bezoeken. Dus, Dialectloket, mercikes voor al het prachtige werk dat gelle doet. Het wordt zeer geapprecieerd.

Bij deze zijn we aan het einde gekomen van deze allereerste aflevering. Ik hoop dat jullie er van genoten hebben. Laat het mij zeker weten. Ik ben zeer nieuwsgierig naar ulle mening.

Ik wil ook de mensen bedanken die deze podcast hebben uitgetest: Dus een dikke merci aan Andy, Cat, Sercan, Dorien, Dasha, Mareile, Plinie, Tine, Floor, Isabelle en Marion.

Hou jullie goed allemaal en tot de volgende!