Spreekwoorden en uitdrukkingen

Aflevering 3: Spreekwoorden en uitdrukkingen

[Wil je tegelijkertijd naar de podcast luisteren? Klik hierboven op de ‘play’ knop op de audioplayer!]

Intro

Hallo allemaal en welkom bij de derde aflevering van “Op z’n Vlaams”. Ik ben blij dat gelle er weer bij zijt. Ik hoop ook dat alles goed met ulle gaat. België is sinds een dikke week weer in een lockdown, zoals voorspeld werd, samen met vele andere landen in Europa. We zijn nu het land met het meeste gevallen COVID-19 in heel Europa. Ik hoop dat we hier een paar belangrijke lessen uit leren. Het virus zit overal en voorlopig is het het beste om zoveel mogelijk binnen te blijven en met zo weinig mogelijk mensen contact van dichtbij te hebben. We hebben nog een paar maanden te gaan, vermoed ik, maar laten we hopen dat de lockdown genoeg is om het virus terug onder controle te krijgen. Dat is in de eerste lockdown gelukt, dus ik vermoed dat dat ook nu zal lukken.

Vooraleer we met het onderwerp van vandaag beginnen, eerst nog een paar mededelingen.

Mededelingen

Eerst en vooral, mijn excuses dat het iets langer heeft geduurd voor deze aflevering online te zetten. Daar is een goeie reden voor, namelijk dat er nu ook een website is voor ‘Op z’n Vlaams’. Het heeft me iets langer geduurd dan ik dacht om die te maken, maar ik ben wel blij met het resultaat. De transcripties van de eerste afleveringen kunt ge daar terug vinden. Het adres van de website is: www.opznvlaams.be. De ‘z’ en de ‘n’ schrijft je aan mekaar vast. Je kan ook ‘opzijnvlaams’ schrijven, met “i” en “j”. Dat adres stuurt je ook door naar de website.

Daarnaast is er nu ook een Instagram account van “Op z’n Vlaams”. Elke week post ik daar een paar uitdrukkingen of woorden op die je waarschijnlijk zal tegenkomen wanneer je in Vlaanderen bent, tesamen met een schoon fotootje. Ah ja, nog een leuk woordje dat een verschillende betekenis heeft in het Vlaams ten opzichte van het Nederlands uit Nederland: schoon. Schoon in het Nederlands betekent ‘proper’. Bijvoorbeeld: “Ik heb mijn auto gewassen. Hij is nu schoon. Hij is nu proper.” In het Vlaams heeft schoon naast die betekenis nog een extra betekenis, namelijk ‘mooi’. Bijvoorbeeld, als ik zeg  “Het is een schoon schilderij”. Dat wil zeggen dat ik het schilderij mooi vind en niet dat het schilderij proper is.

Nog effe iets anders. Misschien is het je al opgevallen, maar de geluidskwaliteit van deze aflevering is anders dan de vorige afleveringen. Ik hoop alleszins dat het opvalt, anders is het misschien weggesmeten geld. Alleszins, dat komt omdat ik nu een microfoon gebruik in plaats van mijn smartphone om afleveringen te maken. Het is de eerste keer dat ik een microfoon gebruik, dus het is een beetje een test. Laat het me weten wat je er van vindt.

Ten slotte wil ik nog iets zeggen over persoonlijke voornaamwoorden. Persoonlijke voornaamwoorden, oftewel ‘pronoms personnels’ in het Frans of ‘personal pronouns’ in het Engels, zijn in de Vlaamse tussentaal ietskes anders dan in standaardnederlands. Ik heb gemerkt dat ik die regelmatig gebruik in de podcast, dus daarom wil ik daar wat meer uitleg over geven. Om ze snel even op te sommen in het standaardnederlands:
Eerste persoon enkelvoud: Ik
Tweede persoon enkelvoud: jij, je of u
Derde persoon enkelvoud: hij, zij, ze of het
Eerste persoon meervoud: wij of we
Tweede persoon meervoud: jullie
Derde persoon meervoud: zij of ze. 

Zoals ik in de eerste aflevering van de podcast gezegd heb: Ik spreek Brabantse tussentaal. In Brabantse tussentaal zijn er sommige verschillen bij het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden. De bekendste, waar ik ook al over gepraat heb, is het gebruik van “ge” en “gij” in plaats van “je” en “jij”. Maar dat is niet het enige verschil.
“Wij” of “we” wordt “wijle” of “welle”. Zoals bijvoorbeeld: “Welle dansen op straat”.
“Jullie” wordt “gijle” of “gelle”. Bijvoorbeeld: “Gelle danst op straat.”
“Zij” of “ze” wordt “zijle” of “zelle”. Bijvoorbeeld: “Zelle dansen op straat.”

Wat je nu misschien zojuist is opgevallen: Ik heb “Gelle danst op straat” gezegd en niet “Gelle dansen op straat”. Dat is iets heel bizar, maar de werkwoorden bij “gelle” worden vervoegd alsof het persoonlijke voornaamwoord in het enkelvoud is in plaats van in het meervoud. Tot voor kort, wist ik dat zelf ook niet en deed ik dat onbewust. Het is pas door hierover na te denken voor de podcast dat ik daar achter ben gekomen. Misschien dat ik hier later nog wel wat verder over ga opzoeken waarom dat juist zo is. Maar in alle geval: “Welle dansen op straat”, “Gelle danst op straat”, “Zelle dansen op straat”.

Dan is er ook nog de vorm “u” van de tweede persoon enkelvoud. Die wordt in Vlaanderen op een speciale manier gebruikt. In Nederland wordt “u” enkel in formele situaties gebruikt, maar in Vlaanderen wordt die ook gebruikt in informele situaties. Wij gebruiken “u” zowel in formele als informele situaties. Wij horen het verschil tussen formeel en informeel doordat we bij “u” in formeel taalgebruik overgaan op Standaardnederlands, terwijl er bij “u” in informeel taalgebruik eerder tussentaal of dialect wordt gebruikt.

En tot slot wil ik er nog even op wijzen dat er in sommige streken van Vlaanderen lichte verschillen zijn bij de persoonlijke voornaamwoorden. Bijvoorbeeld als je meer richting Limburg zou gaan, dan ga je meer “ich” horen in plaats van “ik” omdat er daar meer invloeden van het Duits zijn.

Er zijn nog meerdere dingen die ik hierover kan zeggen, maar hier ga ik het voorlopig bij houden zodat we kunnen beginnen met het onderwerp van vandaag: Spreekwoorden en uitdrukkingen.

Spreekwoorden en uitdrukkingen

De aflevering van vandaag gaat over spreekwoorden en uitdrukkingen en daar is een reden voor. Ik gebruik al ongeveer een half jaar Duolingo om Frans te leren. Duolingo is een applicatie waarmee je makkelijk een taal kan beginnen leren. Ik ben er zelf enorme fan van omdat het aanvoelt alsof je een spelletje aan het spelen bent. Sinds kort zit ik in de Facebook groep van mensen die Nederlands aan het leren zijn met Duolingo. Ik zit daarin omdat ik het enorm interessant vind om te zien welke dingen mensen moeilijk vinden aan het aanleren van het Nederlands. Een paar weken terug had ik een vraag gesteld in die groep: “Wat zijn jullie favoriete spreekwoorden of uitdrukkingen?” De antwoorden daarop vond ik zo interessant dat ik besloten heb van een selectie van die antwoorden een aflevering voor de podcast te maken. Wel belangrijk om te weten, dees zijn zowel Vlaamse als Nederlandse uitdrukkingen, maar daarom natuurlijk niet minder interessant. Dus laten we beginnen met die antwoorden es te bekijken.

Het eerste antwoord is van Carlos en die zegt: “Geen flauw idee”. Dat betekent dat je iets helemaal niet weet. Moest ik dat naar het Engels vertalen zou dat iets zijn in de zin van “Absolutely no idea” of “I have no clue”. Dus, “geen flauw idee”

Carlos heeft ook nog iets anders geschreven en ik heb geen idee hoe ik het exact moet uitspreken, maar ik ga het toch proberen: “Bûter, brea en griene tsiis; wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries”. Om dat even te vertalen naar het standaardnederlands: “boter, brood en groene kaas, wie dat niet kan uitspreken is geen oprechte Fries.” Om dat even uit te leggen. Een Fries is iemand die van Friesland komt. Friesland is een provincie in het Noorden van Nederland. In Friesland wordt naast het Nederlands ook Fries gesproken, wat als een aparte taal gezien wordt. Dus geen dialect of tussentaal ofzo, maar echt een taal apart. Dus deze zin wordt echt gebruikt om te zien of je Fries kan spreken of niet.

Dan is er Isabel en die schrijft: “Met tijd en boterhammen.” “Met tijd en boterhammen” is een spreekwoord en betekent: met een beke geduld komt alles uiteindelijk wel weer in orde.

Isabel schrijft ook nog “tot de volgende keer”. Natuurlijk heel belangrijk in ‘t dagdagelijkse leven wanneer je afscheid van iemand neemt. “Tot de volgende keer”, of sommige mensen zeggen “tot de volgende”, wat dat ik meestal doe. Ons bomma, die zegt soms zelfs gewoon “tot”. Gewoon dat woordje alleen, meer niet. En toch weten we wat ze daarmee wilt zeggen.

Ron schrijft: “Men moet nooit zonder beschuit scheep gaan.” Dat betekent dat men zich op iedere klus moet voorbereiden.

Jean schrijft: “Waar het hart van vol is, loopt de mond van over”. Dat betekent dat iemand graag over de dingen praat die hem passioneren.

“Helaas pindakaas!” schrijven zowel Becky als Charmaine. Dat is echt heel typisch Nederlands. Nederlanders eten heel graag pindakaas. Of om het op zijn Vlaams te zeggen: Nederlanders zijn echt zot van pindakaas. “Helaas pindakaas” betekent ‘spijtig’, ‘jammer’.

Dan is er Emilie en die schrijft: “Ik zie u graag”. Dat is inderdaad een mooie uitdrukking en betekent min of meer “I love you” in ‘t Engels. In het Vlaams hebt ge twee uitdrukkingen: “Ik zie u graag” en “Ik hou van u”. In het Nederlands zou dat “Ik zie jou graag” en “Ik hou van jou” zijn. “Ik zie u graag” is minder sterk dan “Ik hou van u”. “Ik zie u graag” is iets dat je eerder zegt tegen je familie, je vrienden en eerder tussendoor tegen je partner. “Ik hou van u” is eerder iets dat je zegt tegen iemand wanneer je echt expliciet je liefde wilt uiten voor die persoon.

Bat schrijft: “Praatjes vullen geen gaatjes.” Dit betekent dat men met praten alleen er niet komt, maar dat er ook wat gedaan moet worden.

Richie schrijft: “Denken moet je aan een paard overlaten, want die heeft een groter hoofd”. Dat betekent “niet te veel denken, maar doen.”

Ivan schrijft: “Zo zijn we niet getrouwd”. Dat betekent “Dat was onze afspraak niet”.

Omar zegt: “Mercikes”. Jawel, dat is iets heel Vlaams en een woord dat ik zelf veel gebruik. Mercikes zeg je wanneer je iemand wil bedanken. Zoals ik al in een vorige aflevering gezegd heb: Mercikes is informeel. In formele situaties ga je eerder ‘dank u, bedankt, dank u wel’ zeggen. 

Rex schrijft: “De katjes in het donker knijpen.” Daarmee wordt bedoelt dat iemand iets kwaad doet wanneer niemand het ziet.

Alexandra zegt: “Amai, mijne frak.” Ja, dit vind ik echt een zalige uitdrukking en die is echt heel Vlaams. Dus “frak” is dialect en betekent “jas”. “Amai, mijne frak” zeg je wanneer je verwonderd bent over iets. Bijvoorbeeld: “Amai, mijne frak, dat was pikant eten.” of “Amai, mijne frak, dat was verder stappen dan ik dacht.”

Dan is er Keith die zegt: “Ik sta voor lul”. Dat zeg je wanneer je denkt dat andere mensen je uitlachen.

Kathryn zegt: “In de kerk geboren zijn”. Dat is ook ne leuke. Dat zegt ge tegen iemand wanneer die de deur laat open staan. “Hey, gij zijt in de kerk geboren, zeker? Doet die deur es toe!”

Dan is er Huib en die zegt:
“Wie wel belooft, maar niet wil doen,
Is gelijk een mager hoen,
Dat wel kakelt op de stok,
Maar geen ei legt in het hok.
Ik vermoed dat ik die niet echt moet uitleggen, gezien het in het versje zelf wordt uitgelegd wat het betekent.

Normal schrijft: “Het regent oude wijven”. Dit betekent dat het heel hard regent. Heel interessant is ook waar dit spreekwoord vandaan komt. Dus, het complete spreekwoord is eigenlijk iets langer: “Het regent oude wijven met klompen”. Nu, voor mensen die niet weten wat klompen zijn, dat zijn de houten schoenen die de mensen vroeger droegen. Met het volledige spreekwoord te kennen is het al iets duidelijker waar het vandaan komt. Klompen maken veel geluid wanneer je er mee wandelt op steen enzo. Als het hard regent, lijkt het dus alsof er veel mensen buiten aan het wandelen zijn met klompen. Het geluid daarvan is heel gelijkaardig aan het geluid van harde regen.

Dan is er Sofie en die heeft verschillende gezegdes neergeschreven. De eerste daarvan is:

“Mijne Frank is gevallen.” en dat betekent dat je plots iets begrijpt. Nu, voor de mensen die niet weten wat een Frank is. De Frank is de oude munteenheid van België vooraleer de Euro werd ingevoerd.

De tweede uitdrukking is: “Daar is nen hoek af” of “die mankeert een paar vijzen”. Dat zeg je wanneer er iemand raar aan het doen is.

Dan, wanneer je pech hebt, kunt je zeggen “ik ben gesjareld” of “ik ben gejost”.

Dan zegt Sofie ook: “Daar komen vodden van” en dat betekent ‘daar komt ruzie van’ of ‘daar komen problemen van’.

Dan is er: “Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten”. Dat betekent wanneer je iets fout doet moet je er ook maar de gevolgen van dragen.

En dan is er de laatste uitdrukking van Sofie: “Iemand in ‘t zak zetten” en dat betekent ‘iemand oplichten’.

Dan is er Alex die schrijft “Nu komt de aap uit de mouw”. Dat is een uitdrukking die ik al eens op de facebook pagina gepost heb en die betekent: “Nu blijkt wat werkelijk de bedoeling was.”

Olaf schrijf: “Oefening baart kunst”. Dat is er ook eentje die al op de Facebook pagina gepasseerd is en dat betekent “Door veel te oefenen verbeteren de prestaties”.

Nnamdi, die schrijft: “Weet ik veel”. Dat zeg je wanneer je iets niet weet.

Tom schrijft dan weer: “Ge vangt zeker”. Dit is een beetje een speciale uitdrukking, want daar wordt meestal een gebaar bij gemaakt. Dus wanneer je “ge vangt zeker” zegt, maakt je meestal het gebaar alsof je een vlieg vangt juist voor je gezicht of voorhoofd. Als je dat tegen iemand zegt; wil je zeggen dat die persoon gek is.

Dan is er Vicente en die schrijft: “Salukes”. Ook zeer Vlaams en komt van het Franse ‘salut’ en dat zeg je wanneer je afscheid neemt van iemand. “Salukes, tot de volgende!”

Jasmine schrijft: “Alsof er een engeltje op je tong piest”. Dat zegt je wanneer er iets heel lekker smaakt.

Rudy schrijft: “Kust nu mijn oor”. Dat is afkomstig van een langere uitdrukking en die zo gaat:
“Kust nu mijn oor, loopt naar de foor,
Kust nu mijn gat, loop naar de stad,
Kust nu mijn ende, loopt naar Oostende.”
Dat betekent “rot op” of “ga weg”.

Dan schrijft Rudy ook “Santé, mijn ratje”. Die uitdrukking betekent een beetje hetzelfde als “Amai, mijne frak”. Je zegt dit wanneer je verwonderd bent over iets. Het is een beetje zoals de Nederlandse uitdrukking “Hallo kroket!”.

Rudy schrijft ook: “Hij is bij kiekepuut” en “Hij heeft zijne kikker gegeven”. Dat betekent allebei hetzelfde en wil zeggen dat iemand overleden is.

Jérémy schrijft: “Dwijlen met de kraan open”. Dat betekent dat je bezig bent met iets dat eigenlijk niet veel zin heeft. Het betekent dat je symptomen aan het bestrijden bent zonder de oorzaak aan te pakken.

En dan het beste voor ‘t leste, Katarina schrijft: “‘konijntjes tegen het gaas” en dat zeg je wanneer iemands tepels zichtbaar zijn door de kleren heen. Sofie zegt dat ze ook wel “de kiekes zitten door den draad” zegt.

En voila, we zitten door alle spreekwoorden en uitdrukkingen heen. 

Ik weet het, het zijn er wel een heel aantal en het is veel informatie op zeer korte tijd. Als je er echt een paar wilt bijleren, dan raad ik aan van naar de transcriptie te gaan van de aflevering en ze daar eens te lezen terwijl je naar deze aflevering luistert. Nu, sommige uitdrukkingen zijn echt typisch Vlaams terwijl anderen meer uit Nederland komen. Alleszins een hele dikke merci aan alle mensen die hebben geantwoord op mijn berichtje. Ik heb er echt van genoten van jullie antwoorden te lezen. Ik denk dat ik dat nog wel eens ga doen in de toekomst.

En jawel we zitten weer op het einde van de aflevering. Als je zelf een favoriete uitdrukking of spreekwoord hebt, laat het zeker weten. Stuur me een mailtje. Ik ben daar zeer nieuwsgierig naar. Ik hoop dat jullie er van genoten hebt.

Hou jullie goed en tot de volgende!