Hoe zit de Belgische politiek in elkaar?

Aflevering 10: Hoe zit de Belgische politiek in elkaar?

[Wil je tegelijkertijd naar de podcast luisteren? Klik hierboven op de ‘play’ knop op de audioplayer!]

Intro

Hallo allemaal en welkom bij de tiende aflevering van ‘Op z’n Vlaams’! Jawel, we zitten al aan aflevering tien! Ik kan zelf bijna nie geloven hoe snel dees is gegaan, want we zijn ondertussen toch al een half jaar verder. In alle geval, ik hoop dat alles goed met ulle gaat. Hier in België is alles nog min of meer hetzelfde. Het weer is wel effe raar geweest. We hebben een week gehad waarbij het heel koud is geweest en waarbij we toch een paar dagen sneeuw hebben gehad, met temperaturen die onder -15 graden celsius gingen ‘s nachts. De week erop was het in het weekend dan bijna lenteweer met 16 graden celsius. Zo een grote temperatuurschommelingen zijn we hier echt niet gewoon. De klimaatsverandering zou daar blijkbaar een reden voor zijn.    

Mededelingen

Voor vandaag heb ik maar één mededeling, maar wel een belangrijke. Omdat we nu aan aflevering tien zitten, heb ik besloten om even een pauze te pakken voor de podcast. Tien is een mooi getal, dus dat is ideaal om het eerste seizoen van de podcast mee af te ronden. Ik ben hier nu een half jaar mee bezig geweest en ik merk dat ik mij even met andere projectjes wil bezig houden. Sommige projecten hebben wel te maken met de podcast, dus daar zult ge zeker nog over horen. Op de website ga ik wel de 5 dingen die me gelukkig maken de week voordien blijven posten, dus zo zijt gelle toch nog altijd op de hoogte van de dingen waarmee ik bezig ben. Hoe lang ik pauze ga pakken weet ik nog niet. Dat kan enkele weken zijn, enkele maanden of zelfs langer. Ik ga daar geen tijd op plakken, want ik wil die andere projecten ook deftig kunnen afronden.  

Daarnaast wil ik gewoon wat reflecteren over de podcast en de website. Wat was er goed? Wat kon er beter? Op wat reageerden de mensen goed op en op wat niet? Waar genoot ik van en wat vond ik ambetant? Van de eerste aflevering tot de tiende aflevering zijn er al redelijk wat dingen veranderd en dat vind ik goed. Continue verbetering is iets wat ik belangrijk vind en daar kunnen jullie mij ook mee helpen door jullie mening door te sturen. Dus laat gerust jullie  meningen en ideeën weten. 

Als ge trouwens na het beluisteren van het eerste seizoen zegt van “Ah, dat vond ik nu es echt leuk en nuttig, se”, dan kan je nu, naast mij een mailtje met een bedankingetje te sturen, ook een donatie geven op de website. Je kan zelf kiezen hoeveel je geeft en wie weet, tegen het einde van ‘t jaar kan ik er de kosten van de website mee betalen. Ik word niet betaald voor de podcast te maken en ik wil de podcast ook sowieso gratis houden, dus alle beetjes helpen. 

Alleszins, laten we nu beginnen met de laatste aflevering van dit seizoen en die gaat over de Belgische politiek gaan en hoe die in elkaar zit.      

De Belgische politiek

De reden waarom ik vandaag over de Belgische politiek wil praten, is simpelweg omdat één van de luisteraars mij dat gevraagd heeft. Alessio, die mij een paar maanden terug al eens een mailtje had gestuurd, vroeg me hoe de Belgische politiek in elkaar zit. Ik vind dat een heel goed idee om over te praten, dus merci Alessio voor de suggestie. In alle eerlijkheid, ik heb hier al eens over zitten nadenken om daar een aflevering over te maken, maar ik heb dat altijd zitten uitstellen. De reden daarvoor is heel simpel: de Belgische politiek zit redelijk complex in elkaar en ik had een beke schrik dat de research die ik daarvoor zou moeten doen gewoon te lang zou duren. Je zal er al wel over gehoord hebben: België heeft het record ‘meest aantal dagen zonder regering’ op zijn naam en één van de voornaamste redenen daarvoor is de complexiteit van de Belgische politiek. Het zou me niet verwonderen moesten we het meest complexe politieke systeem ter wereld hebben. Ik zal proberen van dat systeem nu uit te leggen. Ik ga daarvoor wel sommige dingen simpeler uitleggen dan ze werkelijk zijn en sommige dingen ga ik weglaten, omdat deze aflevering anders te complex en te lang wordt.  

Het koningshuis

Om te beginnen met ons koningshuis. België is een constitutionele monarchie. Dat wil zeggen dat wij zowel een koning hebben als een parlementaire democratie. Momenteel is onze koning, koning Filip, die samen regeert met zijn vrouw, koningin Mathilde. Voordien was dat koning Albert de Tweede, samen met koningin Paola en daarvoor was het koning Boudewijn, samen met koningin Fabiola. België heeft tot nu toe in totaal zeven koningen gehad. Voor Boudewijn was er Leopold III, daarvoor Albert I, daarvoor Leopold II en jawel, daarvoor Leopold I die de troon besteeg toen België onafhankelijk werd in 1830. Koning worden is erfelijk, dus alleen kinderen van de koning kunnen koning of koningin worden. Als de koning geen kinderen heeft, gaat het koningschap naar een broer of een zus.  

Ik denk dat de meest bekende koning van België nog altijd Leopold II is en dat is spijtig genoeg niet in de positieve zin. Leopold II is vooral bekend door de gruweldaden die gebeurden in Congo onder zijn beleid. Congo was een kolonie van België van 1908 tot 1960. Door de rubber- en ivoorhandel maakte België enorme winsten, maar dat ging ten koste van de lokale bevolking in Congo. De mensen werden daar gedwongen om te werken en als ze probeerden te vluchten of als ze het werk niet deden naar de belachelijk zware verwachtingen, dan werden ze daarvoor gestraft en vaak mishandeld. Hoeveel mensen dat er in die tijd vermoordt zijn geweest is niet duidelijk en ruwe schattingen gaan van 3 miljoen doden tot 22 miljoen doden, maar we kunnen waarschijnlijk wel zeggen dat het dodental hoger lag dan tijdens de Holocaust.

Het was alleszins degoutant wat er in die tijd in Congo is gebeurd en dat is een zwart blad in de Belgische geschiedenis die we altijd gaan blijven meedragen. België is daar tot voor kort altijd heel stil over geweest, maar tegenwoordig is dat wel aan het veranderen en komt er komt steeds meer kritiek op. Het laatste jaar zijn er steeds meer verwijzingen naar Leopold II, zoals onder andere standbeelden, weggehaald uit het straatbeeld en dat is maar goed ook. Het laatste wat we moeten doen is die mens verheerlijken. Bij zijn aantreden heeft koning Filip ook officiëel zijn spijt betuigd aan Congo over wat er destijds gebeurd is. Dat is al een eerste stap en ik hoop dat er nog veel stappen volgen in die richting.         

Maar goed, terug naar het koningshuis. Tegenwoordig is de politieke macht van de koning eigenlijk heel gelimiteerd. Dat komt omdat we in een democratisch land leven en die macht ligt nu vooral bij de federale regering en het federaal parlement. De koning kan nog advies geven aan politieke leiders en hij ondertekent ook alle wetten, maar zoals gezegd, zijn rol is tegenwoordig zeer beperkt in de Belgische politieke wereld.

Federale regering en federaal parlement

Dat was de koning. Nu zal ik wat dieper ingaan op de federale regering en het federaal parlement. De federale regering is de uitvoerende macht in België en zijn medewerkers van de koning. De regering bestaat uit hoogstens 15 ministers. De ministers worden meestal verkozen door de partijleiders van de coalitiepartners. Wat ik bedoel met partijleiders en coalitiepartners, zal ik iets later uitleggen. Daarnaast kunnen er staatssecretarissen worden toegevoegd aan de regering, die meestal een bepaalde minister helpen bij een deel van die zijn werk. De federale regering is verantwoordelijk voor onder andere het uitvoeren van de wetten, de openbare orde, het beheer van de openbare diensten en het buitenlands beleid. 

Het federaal parlement is onderverdeeld in twee delen: De Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat. In de Kamer van Volksvertegenwoordigers zitten 150 mensen en die worden verkozen bij de verkiezingen. In de senaat zitten 60 mensen en die worden gekozen door de parlementen van de gemeenschappen en de parlementen van de gewesten. Wat ik juist bedoel met de gemeenschappen en de gewesten zal ik nu uitleggen.      

Gemeenschappen en Gewesten

België heeft drie officiële talen: Nederlands, Frans en Duits. Hierdoor is België onderverdeeld in drie taalgemeenschappen: De Vlaamse Gemeenschap, De Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap. Daarnaast heeft België ook drie gewesten. Met een gewest wordt eigenlijk een bepaald grondgebied bedoeld. Zo bestaat er het Vlaams Gewest, Het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Elk van de Gemeenschappen en Gewesten hebben ook een aparte regering en een apart parlement. Dus in theorie zou België zeven parlementen en regeringen moeten hebben: De federale regering en federaal parlement plus dan elke regering en parlement van de drie taalgemeenschappen en de drie gewesten. In realiteit heeft België echter zes parlementen en regeringen en dat komt omdat het Vlaamse parlement en de Vlaamse regering zowel de Vlaamse Gemeenschap als het Vlaamse Gewest besturen. Die twee zijn samengevoegd geweest. 

De regeringen en parlementen van de gemeenschappen zijn bevoegd voor de dingen die persoonsgebonden zijn, zoals onderwijs, welzijn, sport, media, cultuur, etc. 
De regeringen en parlementen van de gewesten zijn bevoegd voor de dingen die plaatsgebonden zijn, zoals ruimtelijke ordening en stedenbouw, economie, werkgelegenheid, landbouw, openbare werken, vervoer, etc.
Dus effe herhalen: gemeenschappen zijn bevoegd voor persoonsgebonden zaken, gewesten voor plaatsgebonden zaken. 

Provincies   

Als je denkt dat we nu al klaar zijn, dan ga ik u moeten teleurstellen. Het gaat nog verder. België heeft namelijk tien provincies. Die provincies zijn: Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant in het Vlaamse Gewest en Waals-Brabant, Henegouwen, Luik, Namen en Luxemburg in het Waalse Gewest. En jawel, moest je dat in de war brengen, er bestaat zowel een provincie Luxemburg als een land dat Luxemburg heet. Dat komt omdat toen België onafhankelijk werd, Luxemburg werd opgesplitst en een deel van België werd. 

En moest je nu nog in de war zijn, dan is dat waarschijnlijk omdat sommige provincies dezelfde naam hebben als hun hoofdstad. Net zoals Brussel de hoofdstad is van België, heeft elke provincie een hoofdstad. Voor het Vlaamse Gewest is dat Antwerpen voor Antwerpen, Voor Vlaams-Brabant Leuven, Voor Oost-Vlaanderen Gent, Voor West-Vlaanderen Brugge en voor Limburg Hasselt. Voor het Waals Gewest is dat Luik voor Luik, voor Henegouwen is dat Bergen, Voor Namen is dat Namen, voor Waals-Brabant Waver en voor Luxemburg Aarlen.    

En als je nu nog in de war bent, dan is dat misschien omdat meeste hoofdsteden zowel een Nederlandse als een Franse naam hebben. Antwerpen is Anvers in het Frans, Leuven Louvain, Gent Gand, Brugge Bruges, Luik Liège, Bergen Mons, Namen Namur, etc.  

Aan het hoofd van een provincie staat een gouverneur. Die wordt geholpen door de deputatie bij het dagdagelijkse bestuur. Daarnaast is er ook de provincieraad waarin de belangrijke provinciale beslissingen worden genomen. De bevoegdheden van de provincies zijn redelijk vaag. Ze zouden moeten bijdragen tot het welzijn van de burger en de duurzame ontwikkeling van het provinciaal gebied, wat een zeer ruime omschrijving is. Die vaagheid is één van de redenen waarom er tegenwoordig veel wordt gediscussieerd in de politiek om de provincies gewoon af te schaffen. De bevoegdheden van de provincies kunnen heel makkelijk verdeeld worden over de gewesten en de gemeenten.       

Gemeenten

En daarmee komen we aan bij de laatste bestuurslaag: de gemeenten. Een gemeente is eigenlijk een groep van dorpen en steden. Om een voorbeeld te geven: De gemeente Leuven bestaat uit de stad Leuven met daarnaast Heverlee, Wilsele, Wijgmaal en Kessel-Lo als deelgemeenten. Elke gemeente heeft een lokaal bestuur waar de burgemeester aan het hoofd staat en een aantal schepenen heeft die hem helpen bij het besturen van de gemeente. Daarnaast heb je dan ook de gemeenteraad die het gemeentebestuur controleert en debatteert en beslist over belangrijke dossiers zoals reglementen, budget en rekeningen, belastingen, vergunningen, uitvoeren van grote werken, etc. 

Dus om dat nog even samen te vatten. België heeft eigenlijk vier bestuurslagen. De koning, de federale regering en het parlement is de hoogste bestuurslaag. Dan heb je de tweede bestuurslaag waarin de parlementen en regeringen zitten van de gewesten en de gemeenschappen. De derde bestuurslaag is dan die van de provincies met de gouverneur, de deputatie en de provincieraad en tenslotte de vierde bestuurslaag is die van de gemeenten met de burgemeester, de schepenen en de gemeenteraad. 

Zoals je ziet, elk van die lagen is verdeeld in zowel een uitvoerende macht als een wetgevende macht. Die scheiding is er door de ‘Trias Politica’ oftewel de scheiding der machten. Hierdoor wordt de macht verdeeld in drie, namelijk de uitvoerende macht, de wetgevende macht en de rechterlijke macht. De rechterlijke macht komt niet aan bod in deze aflevering, maar die is er dus ook en die is net als de andere machten ook verdeeld over de verschillende bestuurslagen.  

Politieke partijen

Nu gaan we voort met de politieke partijen in België, want die spelen natuurlijk ook een belangrijke rol. In België heb je verschillende partijen met verschillende politieke ideeën. Om de voornaamste stromingen daarin op te sommen: je hebt de liberalen, de christendemocraten, de socialisten, de communisten, de Vlaams-nationalisten, de ecologisten en Belgisch-nationalisten. In België zijn de politieke partijen grotendeels ook opgesplitst naargelang de gemeenschap. Zo zijn er dus Vlaamse partijen, Franse partijen en Duitse partijen. De namen van de grootste partijen zijn doorheen de tijd verschillende keren veranderd, maar op de dag van vandaag zien die er zo uit:

• Voor de christen-democratische ideologie heb je de CD&V (Christen-Democratisch en Vlaams), de cdH (Centre démocrate humaniste) en de CSP (Christlich Soziale Partei).
• Voor het socialisme heb je de sp.a (Socialistische Partij Anders), de PS (Parti socialiste) en de SP (Sozialistische Partei).
• Voor het liberalisme heb je de Open Vld (Open Vlaamse liberalen en democraten), de MR (Mouvement Réformateur) en de PFF (Partei für Freiheit und Fortschritt).
• Dan zijn er ook partijen die ideologieën combineren, zoals bijvoorbeeld het Duitstalige Vivant die streven naar sociaal-liberalisme.
• Voor het ecologisme zijn er Groen en Ecolo.
• Dan zijn er twee partijen die het Vlaams-Nationalisme nastreven, namelijk de N-VA (Nieuw-Vlaamse  Alliantie) en het Vlaams Belang.   
• En dan zijn er nog een paar andere partijen die andere ideologieën nastreven. Bijvoorbeeld ProDG (Pro Deutschsprachige Gemeinschaft) die regionalisme nastreven, PvdA-PTB, (Partij van de Arbeid) die Marxisme nastreven en Défi (Démocrate Fédéraliste Indépendant) die Brussels/Waals nationalisme nastreven. 

Amai, dat was een hele boterham, hé. Ahja, dat iets een hele boterham is, dat is ook iets zeer Vlaams om te zeggen. Dat zeggen we wanneer iets lang of zwaar of veel is. Wanneer dat iets omvangrijk is, zoals de lijst die ik nu juist heb gelezen. Nu, met zoveel partijen kan je het misschien wel raden dat er zelden een partij is met een meerderheid aan het einde van de verkiezingen. Daarom gaan de partijen altijd op zoek naar coalitiepartners, naar andere partijen om mee samen te werken, om zo dan een meerderheid te creëren. En dit is dus hetgene waar ik over sprak toen ik over de federale ministers sprak. Die ministers worden dus verkozen door de partijleiders van de coalitie die de verkiezingen gewonnen heeft. 

Om dat toch even iets concreter te maken en een voorbeeld te geven: onze huidige regering bestaat uit een coalitie van maar liefst zeven partijen: de Open Vld, de CD&V, de sp.a en Groen langs de Vlaamse kant en de PS, MR en Ecolo langs de Franse kant. Het is uitzonderlijk dat een coalitie uit zoveel partijen bestaat, maar daar is een reden voor. Tijdens de laatste verkiezingen is, net zoals in zovele Europese landen, extreem-rechts sterk opgekomen. In België was dat ook zo, maar niemand wou samenwerken met extreem-rechts. Daardoor is er dan uiteindelijk een coalitie van zeven partijen gevormd geweest die groter is dan de partij van extreem-rechts. Nu kan je misschien ook verstaan waarom het soms zo lang duurt voor België om een regering te vormen. Dat komt dus omdat er een coalitie met een meerderheid gevormd moet worden en de gesprekken tussen zoveel partijen en al die hun botsende ideologieën kunnen heel lang duren. Voor deze regering heeft dat 493 dagen geduurd, wat nog altijd niet het record was van de regering in 2010-2011, die 541 dagen geduurd heeft. 

Verkiezingen

Natuurlijk, om te zien welke partijen het best de bevolking vertegenwoordigen, moeten er verkiezingen gehouden worden. In België bestaat er een opkomstplicht, wat wil zeggen dat wij moeten gaan stemmen. Elke Belg moet gaan stemmen van zodra hij of zij achttien jaar is. Als je dat niet doet, dan riskeer je een boete. Als je om de één of andere goede reden toch niet kan gaan, dan kan je je stembiljet geven aan iemand die je vertrouwd. Bijvoorbeeld, mijn bomma is niet meer goed te been en mijn moeder die gaat altijd in haar plaats stemmen.

Nu, met vier besturingslagen kan je waarschijnlijk al wel raden dat wij meerdere verkiezingen hebben. Bij elke verkiezing kiezen we voor de vertegenwoordigers in de wetgevende organen. Er wordt dus niet gekozen voor uitvoerende organen of functies. Dat betekent dus dat we enkel kunnen kiezen voor de vertegenwoordigers in de gemeenteraad, de provincieraad, de parlementen van de gemeenschappen en gewesten, het federaal parlement en het Europees parlement.   

Laten we deze keer beginnen bij de gemeenten en de provincies. Om de zes jaar zijn er de gemeenteraadsverkiezingen, net zoals de provinciale verkiezingen. Dit gebeurt altijd op de tweede zondag van oktober in dat jaar. Op die dag gaan alle Belgen stemmen op de persoon of de partij waarvan zij willen dat die in de gemeenteraad of provincieraad zetelt. Wanneer je kiest, heb je altijd de keuze: ofwel, als je voor iemand specifiek wilt kiezen van een partij, dan kan je op die zijn of haar naam stemmen, ofwel, als je niet goed weet voor wie je wilt kiezen, dan kan je ook gewoon je stem uitbrengen voor een bepaalde partij in het algemeen. Een keer iedereen gestemd heeft en alle stemmen geteld zijn, dan worden op basis van die stemmen het aantal zetels verdeeld dat een bepaalde partij krijgt. Daarop gaan de partijen op zoek naar coalitiepartners om zo een meerderheid proberen te creëren. Een keer die meerderheid gevonden is en er een akkoord is, worden die officieel ingehuldigd en gaan ze aan het werk.         

Daarnaast heb je dan de deelstaatverkiezingen. Daarmee bedoel ik de verkiezingen voor de parlementen van de gemeenschappen en gewesten. Die worden samen gehouden met de federale verkiezingen en de Europese verkiezingen, waarbij de vertegenwoordigers voor het federale parlement en het Europese parlement verkozen worden. Die verkiezingen worden om de 5 jaar gehouden. Dat is nog maar sinds 2013 door het vlinderakkoord, want daarvoor werden deze verkiezingen gehouden om de 4 jaar. Het is ook dankzij het vlinderakkoord dat er niet meer rechtstreeks gekozen wordt voor de vertegenwoordigers van de Senaat. Nu worden die mensen, zoals ik al eerder gezegd heb, gekozen door de vertegenwoordigers in de parlementen van de gemeenschappen en gewesten. En een leuk weetje: de reden waarom dit het vlinderakkoord heet, is omdat de minister die de voorzitter was van de vergaderingen voor dat akkoord, Elio Di Rupo, altijd een vlinderdas, een vlinderstrik draagt.   

En hier ga ik het bij houden qua uitleg voor deze aflevering. Zoals ik al gezegd heb, ik heb sommige dingen niet uitgebreid uitgelegd en sommige dingen heb ik zelfs achterwege gelaten, want dat zou alles nog complexer maken en deze aflevering vele langer maken. Zoals bijvoorbeeld de situatie rond onze hoofdstad, Brussel, wat toch wel wat speciaal is.
Ik weet het, het is verwarrend en ik kan het compleet verstaan als je deze aflevering nog eens opnieuw moet beluisteren om alles te begrijpen. Ik ga eerlijk zijn, vooraleer ik deze aflevering maakte, wist ik hier ook niet alles van en ik heb hier echt wel redelijk wat van bijgeleerd. En ik kan u nu al zeggen dat meeste Belgen eigenlijk ook niet weten dat de Belgische politiek er zo uit ziet. Maar goed, ik hoop dat deze uitleg wat duidelijk was en dat je er iets door hebt bijgeleerd. Laat het mij weten moest je over iets meer uitleg wilt.    

En voila, we zijn weer aan ‘t einde gekomen van deze aflevering. Ik hoop dat jullie ervan genoten hebt. Zoals gezegd in de mededelingen: Ik ga even een pauze pakken, hoelang weet ik nog niet, maar laat dat je niet tegenhouden om mij een mailtje te sturen. Als je een leuk onderwerp hebt waarvan je wilt dat ik erover babbel, als je een suggestie hebt waarmee ik de podcast of website kan verbeteren of al is het gewoon om eens hallo te zeggen, dat kan allemaal. Stuur dus gerust een mailtje naar pieter@opznvlaams.be. Enorm hard bedankt om naar de podcast te luisteren. Ik appreciëer dat enorm en ja, binnenkort ben ik terug met een nieuw seizoen van ‘Op z’n Vlaams’. 

Allé, mannekes, houdt ulle goe en tot de volgende!