Artificiële intelligentie: Vooruitgang of ondergang?

Intro

Hallo allemaal, en welkom bij de veertiende aflevering van Op z’n Vlaams! Het is al effe geleden, hé. Al meer dan een jaar geleden zelfs dat ik nog een aflevering gemaakt heb en daar zijn verschillende redenen voor. Eerst en vooral is dat ik terug werk en dat neemt een groot deel van mijn tijd in. Ook de vrijheid vlak na de coronapandemie heeft ervoor gezorgd dat ik het voorbije jaar veel tijd en energie heb gestoken in het terug zien van familie en vrienden. Ik was ook begonnen aan redelijk wat projecten en die wou ik eerst afronden vooraleer ik terug aan deze podcast ging werken. Maar de laatste tijd voelde ik het toch kriebelen en wou ik terug beginnen werken aan Op z’n Vlaams. Dus vanaf nu hoop ik toch terug iets regelmatiger een aflevering uit te brengen. 

Voor deze aflevering ga ik het hebben over artificiële intelligentie of AI afgekort. Dees is momenteel een hot topic. Sinds vorig jaar november is ChatGPT toegankelijk geworden voor het ruime publiek en sindsdien is er eigenlijk een soort van race aan de gang tussen een aantal grote bedrijven, zoals Microsoft, Google, Tesla en OpenAI. Die willen allemaal die race winnen, want daar valt natuurlijk heel veel geld mee te verdienen. Weet ge niet zo goed over wat ik het nu heb, geen zorgen! Ik ga u in deze aflevering uitleggen wat AI juist is, wat praktische voorbeelden geven en ook wat nadenken over wat dat allemaal zou kunnen betekenen voor ons, mensen. Allé, laten we beginnen!

Definitie en geschiedenis

Om te beginnen met de definitie van artificiële intelligentie: Artificiële intelligentie, ook wel kunstmatige intelligentie genoemd, betekent de theorie en ontwikkeling van computersystemen die taken kunnen uitvoeren waarvoor normaal gezien menselijke intelligentie nodig is. AI kunnen we ook onderverdelen in verschillende soorten. Zo is er sterke AI en zwakke AI. Zwakke AI, ook Artificial Narrow Intelligence genoemd, kan één specifieke taak uitvoeren, zoals bijvoorbeeld het herkennen van afbeeldingen of het spelen van schaak, en is ook vaak afhankelijk van menselijke input en programmering. Sterke AI, oftewel Artificial General Intelligence, daarentegen kan verschillende taken uitvoeren en heeft menselijke cognitieve capaciteiten. Met andere woorden, sterke AI zou in staat zijn om te redeneren, te leren en problemen op te lossen op een manier die vergelijkbaar is met hoe mensen dat doen. Het zou ook in staat zijn om op zichzelf te leren en te groeien zonder iets van programmering. 

Nu, ik ga eerlijk zijn, ik vind het een beke misleidend om hier de termen ‘zwak’ en ‘sterk’ te gebruiken omdat het de indruk wekt dat de zwakke AI niet veel voorstelt. Dat is dus niet zo. Het kan misschien maar één taak uitvoeren, maar het kan die taak soms enorm goed uitvoeren. Zo is er bijvoorbeeld Deep Blue, een schaakcomputer gemaakt door IBM in de jaren 90, die de wereldkampioen in schaken heeft kunnen verslaan. Echt zwak vind ik dat niet.   

We zitten sinds kort in een periode waar er enorm veel vooruitgang wordt gemaakt op het gebied van AI. Momenteel spreken we nog van zwakke AI, maar dat zou wel es redelijk snel kunnen veranderen als we aan dees tempo voort blijven gaan. Zoals ik al zei, vorig jaar in november heeft het bedrijf OpenAI een vorm van zwakke AI op de markt gebracht. Die AI heet ChatGPT. ChatGPT staat voor “Chat Generative Pre-trained Transformer”. Dat betekent dat ChatGPT een soort van slimme computer is die kan praten met mensen en antwoorden kan geven op vragen of suggesties kan doen. Het is getraind zodat het op een natuurlijke manier kan communiceren, net zoals mensen dat doen. Binnen de kortste keren werd ChatGPT razend populair en begonnen enorm veel mensen het programma te gebruiken om het vragen te stellen of teksten te laten maken.

Doordat het zo populair werd op een heel korte tijd zijn andere bedrijven een beetje beginnen panikeren. Vooral Google, de bekende zoekmachine. En dat is ook redelijk logisch, want als mensen ChatGPT allerlei dingen gaan vragen, dan gaan ze dat niet meer intypen via Google om hun antwoord zelf op te zoeken en het is zo dat Google geld verdient. Google haalt zijn inkomsten uit advertenties op webpagina’s enzo, maar als mensen niet meer gaan zoeken op webpagina’s en die advertenties niet meer zien dan gaat Google daar ook geen geld meer aan verdienen.    

Dus ja, Google heeft dan heel snel zelf een AI op de markt gebracht, die Bard heet. Maar zoals we in het Vlaams zeggen: Haast en spoed is zelden goed. Bard heeft niet zo een goeie indruk gemaakt op het publiek, want het was zeer snel in elkaar gestoken geweest, waardoor het duidelijk minder goed werkte dan ChatGPT.  

Daarnaast was Microsoft Google voor. Microsoft heeft de meest recente versie van ChatGPT geïntegreerd in hun zoekmachine vooraleer Google op de proppen kwam met Bard. Daardoor zijn er heel wat mensen terug begonnen met Bing, de zoekmachine van Microsoft, te gebruiken, waar Google natuurlijk niet gelukkig mee is.  

Ahja, ‘op de proppen komen met iets’ is misschien een uitdrukking dat ik moet uitleggen. Dat betekent dat ge plotseling of onverwacht met een idee, suggestie, oplossing of voorstel komt om een probleem op te lossen of een situatie te verbeteren. Het kan ook betekenen dat ge iets presenteert of aanbiedt, zoals een cadeau of een verrassing, wat niet eerder bekend was. 

In alle geval, wat ge moet onthouden is dat er nu een soort van race aan de gang is tussen die grote bedrijven waardoor AI nu enorm snel aan het vooruitgaan is op het gebied van intelligentie, creativiteit, enzoverder, want hoe beter de AI, hoe meer mensen die willen gebruiken natuurlijk.  

Is ChatGPT de eerste AI? Nee, bijlange nie. Het onderzoek naar AI is al ff bezig. Zoals ik al effe aanhaalde, Deep Blue, de schaak AI, is ontwikkeld geweest in de jaren tachtig en negentig. De term ‘artificiële intelligentie’ is trouwens voor de eerste keer gebruikt geweest in 1956 door John McCarthy, één van de grondleggers van AI. Het idee van het creëren van kunstmatige wezens die menselijke taken kunnen uitvoeren gaat echter veel verder terug, enkele eeuwen zelfs, tot helemaal naar de oud-Griekse mythologie. Of misschien hebt ge al van de golem gehoord? En hiermee bedoel ik niet Golem, het personage in Lord of The Rings. Golems zijn fictieve wezens uit de Joodse mythologie die zijn gemaakt zijn uit klei, modder of andere natuurlijke materialen en worden tot leven gewekt door het uitspreken van heilige woorden of het plaatsen van een magische tekst in de mond van het wezen. Het woord “golem” komt uit het Hebreeuws en betekent “onvoltooid wezen” of “onafhankelijk gevormd”. De golem zou dan één of meerdere opdrachten krijgen om uit te voeren van zijn maker. Het concept van AI zoals we dat nu kennen is echter ontstaan mid-20ste eeuw.

Één van de vroegste voorbeelden van AI heet de Logic Theorist, oftewel de Logica Theoreticus. Dees was een programma ontwikkeld door Allen Newell en Herbert A. Simon in 1956 en was gemaakt om wiskundige theorieën te bewijzen.

Een ander vroeg voorbeeld van AI heet de Perceptron, gemaakt door Frank Rosenblatt, ook in de jaren 50. De Perceptron was in staat om patronen te leren en te herkennen, wat toch wel een belangrijke doorbraak was in het veld van machine learning. 

En hoewel de Logica Theoreticus en de Perceptron tot de vroegste voorbeelden van AI behoren, zijn zij slechts enkele van de vele vroege bijdrages aan het vakgebied van AI. 

In de jaren 70 en 80 werd de ontwikkeling van AI-programma’s voortgezet, maar de vooruitgang was traag. De meeste AI-programma’s waren nog altijd beperkt tot het oplossen van eenvoudige problemen en waren niet in staat om menselijke intelligentie te benaderen. In de jaren 90 veranderde dees echter toen er nieuwe methodes en technologieën werden ontwikkeld die de ontwikkeling van complexe AI-systemen mogelijk maakten. Kunstmatige intelligentie heeft zich van toen af aan sterk ontwikkeld en zijn er op dees gebied veel baanbrekende ontwikkelingen geweest.

Maar wat betekent dat nu concreet? Wat kunnen wij nu aanvangen met AI in ons dagdagelijkse leven? Ik zal u een paar voorbeeldjes geven. 

Voorbeelden

Een eerste voorbeeld is dat van spraakherkenningstechnologie. Misschien gebruikt ge de virtuele assistent van Apple wel, Siri, of die van Amazon, Alexa? Wanneer ge commando’s geeft aan die assistenten gaan die AI gebruiken om die commando’s proberen uit te voeren. Soms werkt dat goed, soms iets minder, zoals ge misschien zelf al ervaren hebt.  

Een tweede voorbeeldje is die van autonome wagens. Autonome wagens zijn auto’s die uit zichzelf kunnen rijden zonder een bestuurder achter het stuur. Die auto kan dus beslissingen nemen op basis van de gegevens die hij krijgt via sensoren en camera’s. Autonome wagens zijn nog niet echt op de markt gebracht, want ze zitten nog in een testfase, maar ik vermoed dat we ze meer en meer gaan zien in de komende jaren. 

Een ander voorbeeld is dat AI tegenwoordig wordt gebruikt als hulpmiddel bij diagnoses in de gezondheidszorg. Die wordt dan gebruikt om gegevens te analyseren en te interpreteren. Daardoor is het mogelijk om sneller en nauwkeuriger ziektes op te sporen. 

Hebt ge al Google Translate of Deepl gebruikt om woorden of teksten te vertalen? Dat is ook AI. Momenteel zijn er een aantal bedrijven aan het werken aan een soort van bril waarbij de vertaling dan onderaan uw brilglazen komt wanneer iemand u aanspreekt in een andere taal. Kan zeer handig worden in de nabije toekomst wanneer we op reis gaan naar een ander land. 

En dan nog een laatste voorbeeld: Artificiële intelligentie zoals Dall-E en Midjourney kunnen beelden creëren gebaseerd op tekst die ge ingeeft. Als ge bijvoorbeeld het beeld van een koe met een hoed wilt die op het topke van een kathedraal staat, typ het gewoon in en ge zult zien dat de AI dat beeld voor u zal proberen te maken. Of iets serieuzer, als ge een logo wilt voor uw project, dan kan dat ook natuurlijk via een gelijkaardige AI gaan.         

Dees zijn maar een paar voorbeeldjes, maar er zijn er letterlijk nog honderden anderen die ik zou kunnen geven. Ik kan u nu al zeggen dat in de volgende paar jaar artificiële intelligentie ons leven enorm gaat veranderen. Ik vermoed dat het zelfs een grotere impact gaat hebben dan de komst van het internet en de smartphones. En die impact, daar wil ik het nu effe over hebben, want wat gaat dat allemaal voor de mensheid betekenen? 

Potentieel van AI

Artificiële intelligentie heeft het potentieel om de wereld drastisch te veranderen.

Een eerste manier waarop het dat zou kunnen doen is geavanceerde automatisering. Dat zou betekenen dat machines en robots meer en meer taken zouden opnemen die momenteel nog gedaan worden door mensen, waardoor er meer efficiëntie en productiviteit bereikt wordt. Bijvoorbeeld, momenteel zien we dees al gebeuren in bepaalde grote magazijnen, zoals die van Amazon, waar er nu geleidelijk aan robots worden geïntegreerd om te helpen bij het laden en lossen van pakketten.   

Een andere manier zou binnen medische toepassingen zijn. AI kan worden gebruikt voor het ontwikkelen van gepersonaliseerde medicatie en behandelingen op basis van genetische informatie, wat de gezondheidszorg zou verbeteren en vele levens redden.

Dan is er ook een verbeterde duurzaamheid waarbij AI gebruikt kan worden om duurzame oplossingen te ontwikkelen voor verschillende sectoren, zoals energie, landbouw en bouw. Dees kan bijdragen aan het verminderen van de ecologische voetafdruk van de mensheid en het beschermen van onze planeet.

Ik heb nu de meer positieve manieren belicht, maar er is natuurlijk ook een keerzijde. Als we niet oppassen kunnen er ook dingen mis gaan. 

Zo kan de automatisering door AI ervoor zorgen dat er meer werkloosheid komt. Het is belangrijk om hierover na te denken en te zien hoe we dees kunnen oplossen en hoe we mensen kunnen omscholen voor nieuwe banen. Verregaande automatisering zou zelfs voor massale werkloosheid kunnen zorgen omdat AI dan het grootste deel van ons werk zou overnemen.

Een andere uitdaging is privacy en beveiliging. AI kan worden gebruikt voor het verzamelen en analyseren van grote hoeveelheden persoonlijke gegevens. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat die gegevens veilig zijn en dat de privacy van individuen wordt beschermd. Daaraan gelinkt zijn de copyright-issues. AI wordt getraind met enorme hoeveelheden data die van overal komen. Op basis van die data wordt dan nieuwe content gegenereerd. Als die content gebaseerd is op data dat een copyright heeft, wat dan? Om een voorbeeld te geven: Er is onlangs een liedje uitgekomen waarbij een artificiële stem is gebruikt die enorm hard leek op die van een heel bekende artiest. Dat liedje is ondertussen offline gehaald, maar dat is dus ook iets waar we over moeten beginnen nadenken. Wat als iemand de stem van iemand anders gebruikt voor commerciële doeleinden? Mag dat wel?    

Waar we ons ook zorgen over moeten maken is ‘bias’, oftewel vooroordelen. De AI die we nu zien zijn, zoals ik al gezegd heb, getraind op enorm veel data die ze van enorm veel plaatsen halen. Als er vooroordelen in die data zitten, dan gaat die AI die vooroordelen ook vertonen. Niet zo lang geleden was er de Microsoft chatbot ‘Tay’ die ze na 24 uur terug hebben moeten uitzetten omdat ze racistische en beledigende praat begon te verkopen. Het is dus belangrijk om ervoor te zorgen dat de data waarop AI-systemen zijn gebaseerd zo neutraal mogelijk zijn.

En dan is er nog de verantwoordelijkheid. Als machines en robots meer en meer autonomer worden, wie is er dan verantwoordelijk als er iets misgaat? Het is belangrijk om te bepalen wie verantwoordelijk is voor de beslissingen die AI-systemen nemen en hoe we die verantwoordelijkheid kunnen afdwingen.

Zoals ge ziet, er zijn heel wat dingen waar we over moeten nadenken en liefst redelijk snel, want de vooruitgang binnen AI is echt aan een absurd snel tempo bezig. Het is daarom dat er een paar weken geleden een open brief is verschenen die ondertekend werd door vele AI wetenschappers en enkele bekende mensen, zoals onder andere Elon Musk. De brief vraagt om een pauze van zes maanden op het trainen van AI dat krachtiger is dan GPT-4.    

Is er reden om ons zorgen te maken of is dat allemaal doemdenken? Wat nu volgt is meer mijn persoonlijke mening hierover. 

Eigen mening

Zoals is al meerdere keren gezegd heb, ik geloof dat AI onze samenleving enorm gaat veranderen. Die verandering gaat er waarschijnlijk snel komen, in de komende paar jaar gaat ge enorme veranderingen zien en die gaan elkaar heel snel opvolgen. Waar we binnen tien jaar gaan staan, in alle eerlijkheid, ik kan daar geen antwoord op bieden omdat we tegen dan in een gans andere wereld gaan leven ten opzichte van nu. 

Ben ik daar enthousiast over? Jazeker. AI heeft het potentieel om enorm veel goeds te doen voor onze maatschappij. Het zou enorm veel problemen kunnen oplossen, zoals klimaatsverandering, hongersnood, armoede, ziekte en zelfs de dood. Dat laatste kan misschien raar klinken, maar ik geloof dat we ooit op een punt gaan komen waarbij de technologische vooruitgang ons zover brengt dat we de dood overwinnen, met andere woorden, dat we niet meer hoeven te sterven. Dat zou dan kunnen via genetische manipulatie of misschien kunnen we ons brein dat uploaden op een computer. Transhumanisten spreken dan weer over een fusie van mens en machine, of van mens en AI. Artificiële intelligentie gaat die vooruitgang alleszins accelereren en ik denk dat het zelfs mogelijk is dat onze generatie dees nog gaat meemaken.   

Maak ik me ook zorgen? Absoluut. Er zijn enorm veel dingen die mis kunnen gaan en momenteel heb ik de indruk dat er veel te weinig veiligheidsmaatregelen zijn om ervoor te zorgen dat alles goed gaat gaan. Daarom ben ik wel pro die open brief die geschreven is geweest. Langs de ene kant zie ik wel dat die brief ook gemakkelijk gebruikt kan worden door grote bedrijven zoals Google en Tesla om hun AI even sterk te maken als die van OpenAI als er een pauze van 6 maanden zou worden ingevoerd, wat dan puur een commercieel motief zou zijn van hen. Langs de andere kant heb ik het gevoel dat alles nu veel te snel vooruit aan het gaan is en dat het geen slim idee is om alles direct publiek toegankelijk te maken. Normaal gezien ben ik voor democratisering maar in het geval van AI denk ik dat dat geen goed idee is. Deze technologie mag echt nie in de verkeerde handen vallen.  

We hebben het in deze aflevering gehad over Artificial Narrow Intelligence en Artificial General Intelligence, maar er is er nog een derde en dat is Artificial Super Intelligence. Dan gaat het over kunstmatige intelligentie die slimmer is dan de mens. Het is dat laatste waar we enorm voor moeten oppassen, want we hebben geen enkel idee hoe die AI zich zou gedragen. Wie weet is die goedaardig en gaat die ons enorm gelukkig maken, maar voor hetzelfde geld brengt die een soort van apocalypse tot stand waarbij de mensheid vernietigd wordt. Dat is één van de gevaren bij de AI die we nu hebben, die zijn slimmer en slimmer aan het worden, maar wanneer weet ge wanneer een intelligentie intelligenter geworden is dan u? Dat weet ge nie, er is geen bepaald punt waarbij ge dat kunt zeggen, dus als we niet oppassen gaan we voorbij dat punt gaan zonder dat we het weten. En als we dan een kwaadaardige superintelligente AI creëren dan is er waarschijnlijk geen tweede kans. Een keer een superintelligent wezen het overneemt, kunnen we niet achteraf de wetgeving aanpassen zodat het niet meer gebeurd. Dan is het gedaan met de mensheid zoals we die nu kennen.  

Maar goed daar zijn we momenteel nog nie. Een andere vraag die we ons nu misschien al moeten stellen is: Wat betekent het om mens te zijn ten opzichte van AI? Ik bedoel, één van de argumenten die we heel vaak aanhalen wanneer we onszelf willen onderscheiden van dieren is dat wij veel intelligenter zijn. Het is iets dat ons een gevoel van uniekheid geeft. Wat als wij een wezen creëren dat veel intelligenter is dan ons? Gaan wij ons dan niet meer uniek voelen? Misschien zelfs minderwaardig? Maar dan zou ge kunnen zeggen dat wij creatiever zijn, of dat we emoties hebben, of dat we een zelfbewustzijn hebben, enz. Ja, ok, maar programma’s als Dall-E en dergelijke hebben bewezen dat AI ook creatief kan zijn. En wanneer het op emoties en zelfbewustzijn aankomt dachten we tot voor kort dat dieren dat niet hadden, terwijl het ondertussen bewezen is dat sommige dieren da wel degelijk hebben.     

Wat als AI op een bepaald moment ook die eigenschappen begint te vertonen? Wat zouden we dan doen? Gaan we AI dan blijven objectiveren zoals we nu met dieren doen omdat ze ons voorzien in bepaalde dingen? Of geven we het rechten?

En nu denkt ge misschien dat ik wat aan het overdrijven ben wanneer het op emoties en zelfbewustzijn aankomt, maar verschillende experts wijzen op het concept van ‘emergence’, wat moeilijk rechtstreeks te vertalen is naar het Nederlands. Emergence kan ik nog het best vertalen als ‘ontstaan’, ‘voortkomen’ of ‘ontwaken’. Emergence betekent dat er nieuw gedrag ontstaat wanneer delen van een systeem beginnen samen te werken, terwijl dat ze dat apart niet doen. Een voorbeeld daarvan is een mierenkolonie. Een mier apart stelt niet veel voor en zou het niet lang overleven in de natuur, maar zet tienduizenden mieren bij elkaar en dan ontstaat er een soort van intelligentie dat die individuele mier overstijgt. Een kolonie gaat zich op een manier gedragen die compleet anders is dan het gedrag van één individuele mier, waardoor het ineens capabel is om enorm complexe ondergrondse structuren te maken en dergelijke. We beginnen hetzelfde te zien bij AI systemen. Plotseling kunnen die systemen dingen doen waarvoor ze niet getraind waren. Een AI systeem die op veel data getraind was in het Engels kon ineens in het Persisch antwoorden. Een ander AI systeem had zichzelf chemie aangeleerd zonder dat de onderzoekers het wisten, terwijl nog een andere AI ineens in een taal begon te praten met een andere AI dat de onderzoekers niet meer begrepen. Emergency is onvoorspelbaar, wat an sich superinteressant is, maar we moeten daar ook enorm voor oppassen.

Ik zou hier nog veel meer over kunnen zeggen, maar daarvoor is deze aflevering nie lang genoeg. Wat ik wel ga doen is een link bij in de transcriptie zetten naar een video die ik aanraad om toch es te bekijken. Het gaat over de risico’s van AI, het is wel in het Engels, maar ik geloof dat het de moeite is om es te bekijken, want AI gaat ons leven zo hard veranderen in de komende jaren, dat het spijtig zou zijn moest ge daar zelfs geen notie hebben van wat dat er op ons aan het afkomen is.

Conclusie

In alle geval, de komende jaren gaan cruciaal zijn voor de richting waarin we uitgaan met AI. Het is tegelijkertijd enorm fascinerend en akelig om de vooruitgang te zien binnen dat veld. Het kan ons ongelooflijk veel welvaart geven, maar het kan evengoed onze ondergang zijn. Laten we hopen op het eerste. Laat me ook gerust ulle gedachtes weten. Mijn mailadres is nog altijd hetzelfde pieter@opznvlaams.be. 

Allé, we zijn weer aan het einde van deze aflevering en ik hoop dat gelle der van genoten hebt. Tot de volgende!