Weetjes over dieren

Hallo allemaal en welkom bij de achtiende aflevering van Op z’n Vlaams. Ik hoop dat alles goed met ulle gaat. 

In deze aflevering gaan we het hebben over de wonderlijke wereld van dieren. Dieren zijn er in alle soorten en maten en ze zijn overal om ons heen. Van de kleinste insecten tot de grootste walvissen, dieren zijn een enorm belangrijk onderdeel van onze wereld en wij, mensen, zouden niet zonder ze kunnen. Dieren zijn er al sinds het begin der tijden en ze hebben zich op allerlei manieren aangepast aan hun omgeving. Sommige dieren leven in het water, andere op het land en weer andere in de lucht. Sommige dieren hebben ook heel unieke eigenschappen en daar gaan we voor deze aflevering op inzoomen. Welk dier is het grootst? Het kleinst? Leeft het langste? Is het slimst? Dat en nog zoveel meer, daar gaan we het vandaag over hebben. Laten we beginnen. 

Zoogdieren

Laten we eerst beginnen met de zoogdieren. Zoals meeste onder ulle wel zullen weten, een zoogdier onderscheidt zich van de rest van de dieren, zoals de vis, het insect, de vogel, het reptiel, etc. omdat de moederdieren hun jongen zogen: ze produceren melk en geven dat aan hun kindjes. Ge vindt zoogdieren op het land, in het water en in de lucht. Ge hebt zowel plantenetende als vleesetende zoogdieren en wij mensen zijn logischerwijs ook zoogdieren.  

Laten we misschien beginnen met een vraag waar meeste mensen waarschijnlijk wel het antwoord op weten. Welk zoogdier is het grootste ter wereld? Enig idee? Awel, het grootste dier ter wereld is de blauwe vinvis, een walvissensoort dat tot 30 meter lang kan worden en wel 170 ton kan wegen. Daarmee is het ook de grootste dierensoort die ooit heeft bestaan, zelfs groter dan om het even welke dinosaurus. En ja, spijtig genoeg is het woord ‘vinvis’, net zoals het woord ‘walvis’ een beetje ongelukkig gekozen in het Nederlands, want het zijn geen vissen, maar zoogdieren. Walvissen geven hun jongen wel degelijk melk. Wanneer we naar landzoogdieren gaan kijken, zullen meeste mensen ook wel weten dat de Afrikaanse olifant de grootste is. Deze kan een lengte bereiken van 7,5 meter, kan zo een 4 meter hoog worden en maximaal 7 ton wegen. 

Als we over de grote zoogdieren spreken, kunnen we misschien ook gaan kijken naar de kleine zoogdieren. Welke denkt ge dat de kleinste is? Als ge een muis in gedachte had, dan zat ge redelijk dicht in de buurt. Het tweede kleinste dier ter wereld is de wimperspitsmuis en is tussen de 35 en 52 millimeter lang. Het kleinste zoogdier van België is trouwens de dwergspitsmuis. Maar op de eerste plaats van kleinste zoogdier ter wereld staat de hommelvleermuis of ook wel Kitti’s varkensneus vleermuis genoemd. Die is net geen 35 millimeter groot en is te vinden in bepaalde grotten in Thailand en Myanmar.   

We hadden het daarjuist over zogen van jongen, hé? Welk zoogdier denkt ge dat het meeste jongen ter wereld kan brengen in één keer? De kans dat ge dees antwoord gaat weten is zeer klein, tenzij ge misschien van Madagaskar zijt, waar dit beestje vandaan komt. Het diertje heet de gewone tenrek. Als ge nog nooit van een tenrek hebt gehoord, ik had er eerlijk gezegd ook nog nooit van gehoord tot nu. Een tenrek brengt gemiddeld vijftien jongen ter wereld per worp, maar er zijn al gevallen geweest waarbij het er 32 zijn geweest. Speciale beestje ook wel die tenreks. Sommige soorten zien er uit als egels, andere als muizen en nog andere als mollen. Ge moet maar eens een afbeelding opzoeken van de gestreepte tenrek, mijn favoriet. Ziet er een beetje uit als een fusie tussen een muis en een kastanjebolster. Naast de tenreks is er de naakte molrat, ook een beestje die er wat raar uitziet, die ook boven de 30 jongen in één keer op de wereld kan zetten. En wanneer het gaat over meeste jongen dat een moeder zoogdier in gans haar leven kan werpen, dan moeten we niet verder kijken dan het Europees konijn. Er is het spreekwoord “kweken als konijnen”. Dat is er met reden, want het Europese vrouwtjeskonijn kan tot 360 jongen hebben in gans haar leven. De reden daarvoor is dat meeste jongen hun eerste winter spijtig genoeg niet overleven.     

Konijnen zijn redelijk snelle beestjes, maar er zijn der nog sneller. Het snelste langzoogdier is de cheeta, ook wel jachtluipaard genoemd in het Nederlands, die tot over de 100 km/u kan gaan. Niet te verwarren met het gewone luipaard, dat een stevigere bouw heeft en dus niet zo snel kan gaan. Het traagste zoogdier is dan weer de luiaard. Jawel, één letter verschil met het luipaard. De drievingerige luiaard beweegt zo een 30 centimeter per uur! Dat is zo traag dat er zelfs algen op hun pels kunnen groeien.   

Over overleven gesproken, welk zoogdier kan het oudst worden, denkt ge? Hier gaan de walvissen terug met de prijs lopen. Deze keer wel niet de blauwe vinvis, maar de Groenlandse walvis. De Groenlandse walvis is pas rond zijn veertig, zelfs vijftig jaar volgroeid en hij kan minstens 200 jaar oud worden. Wetenschappers vonden in 2007 een 19de-eeuwse stenen harpoenpunt in het blubber, het vet dus, van een door Inuit gedode Groenlandse walvis. Die harpoenpunt zat dus ocharme al 120 jaar in dat dier.

Dan zijn er nog een paar rare, interessante beestjes waar ik toch efkes de aandacht op wil vestigen. 

Zo is er de aye-aye, ook een zoogdier uit Madagascar, zoals de tenrek. De aye-aye is ‘s werelds grootste nachtprimaat en hij ziet er toch wel redelijk speciaal uit, zeker zijn vingers. Hij heeft hele lange vingers en zijn derde vinger is dunner dan de rest. Hiermee tikt hij op de boom om te horen waar er insecten zitten, terwijl zijn langere vierde vinger wordt gebruikt om de insecten uit de boom te halen. Hij heeft ook een tweede duim ontwikkeld, waardoor hij zich beter kan vasthouden.  

Dan is er de naakte molrat, waar ik al even over gesproken heb. Het beestje ziet er niet zo mooi uit, maar heeft wel een heel aantal interessante karakteristieken. Zo is het bijvoorbeeld enorm resistent tegen kanker. Ze staan er ook bekend om dat ze veel langer leven dan meeste knaagdieren van hun grootte. Ze hebben ook enorm weinig zuurstof nodig om te overleven. Dat komt omdat ze ondergronds leven in tunnels. En daarnaast kunnen ze hun metabolisme verlagen waardoor ze minder voedsel nodig hebben in tijden van schaarste.

Het vogelbekdier is een zoogdier, maar wel een met heel rare karakteristieken. Zoals de naam het zegt, het ziet ernaar uit dat het een bek heeft zoals een vogel. Daarnaast legt het eieren, maar het is wel een zoogdier, wat zeer uitzonderlijk is. Een vogelbekdier heeft ook geen maag. Zeer bizar. En daarbovenop is het vogelbekdier nog giftig ook! 

En dan is er nog de Koeskoes. De koeskoes is een buideldier en leeft in Australië. Die heb ik er hier gewoon bijgezet voor de naam alleen. Ik wist niet dat er een dier was dat die naam had en ik vond dat wel grappig. 

Dan zijn er natuurlijk ook, wij, mensen, want wij zijn ook zoogdieren, dus hier ook wat weetjes over de mens: 

• Als het gaat over de langste persoon ter wereld, dan moeten we die titel aan Robert Wadlow geven. Robert Wadlow was 272 cm toen hij overleden is in 1940. De langste persoon die nu nog leeft is Sultan Kösen en is 251 cm lang.
• We kunnen dan misschien ook gaan kijken naar wie de kleinste persoon ter wereld is. De kortste persoon die momenteel nog in leven is Afshin Esmaeil Ghaderzadeh en die is 65,24 cm hoog. Er was Chandra Bahadur Dangi die maar 57 cm was, maar die is spijtig genoeg in 2015 overleden.  
• De zwaarste persoon ter wereld was Juan Pedro Franco uit Mexico. Die woog 595 kg toen hij op zijn zwaarste was. Ik zeg ‘was’, want ondertussen is hij al een geluk meer dan 250 kg verloren. 
• De oudste persoon ter wereld was Jeanne Louise Calment, een Française die 122 jaar en 164 dagen oud is geworden. Toch wel een indrukwekkende leeftijd, moet ik zeggen. 
• En dan nog een laatste interessant weetje over ons mensen. Het meeste kinderen in één bevalling was acht kindjes, door de Amerikaanse vrouw Nadya Suleman. En de vrouw die het meeste kinderen op de wereld heeft gezet zou de vrouw van de Russische Feodor Vassilyev geweest zijn. Zij leefde in de 18de eeuw en haar naam is onbekend. Zij zou 69 kinderen gebaard hebben gedurende 27 zwangerschappen. 

Goed dat was het voor de zoogdieren. Laten we nu overgaan op de vogels.

Vogels

Vogels zijn ook warmbloedig, net zoals de zoogdieren, maar hebben veren. Ze leggen ook eieren en hebben meestal vleugels waarmee ze kunnen vliegen.

Wanneer ik ulle zou vragen welke vogel het grootste is, dan kunnen meeste mensen daar wel het juiste antwoord op te geven. Inderdaad, dat is de struisvogel, toch qua gewicht en grootte. Ze kunnen tot 2,7 meter groot worden en kunnen tot 130 kilo wegen. Ze kunnen ook een topsnelheid van 70 km per uur halen wanneer ze rennen. En hoewel ze hun vleugels niet kunnen gebruiken om te vliegen, gebruiken ze die tijdens het rennen om makkelijker te kunnen draaien en stoppen. De grootste spanwijdte van vleugels, dat record gaat dan weer naar de grote albatros. Die zijn vleugels kunnen een spanwijdte hebben tot 3,7 meter. Hij kan ook in slechts 46 dagen de wereld rondvliegen. Daarbij bereikt hij een snelheid van maar liefst 127 km per uur. Ze kunnen ook slapen terwijl ze vliegen. 

Van grootste naar kleinste. Welk is de kleinste vogel ter wereld? Dat is de bijkolibrie en die is niet groter dan 5 à 6 centimeter. Hij weegt ook niet meer dan 2 gram, wat lichter is dan een muntstuk van één eurocent. De bijkolibrie is vooral te vinden in Cuba, waar hij de nectar uit de bloemen haalt. Kolibries hebben een enorm hoog metabolisme. Ze moeten dus continu eten ander verhongeren ze. Hun hartslag ligt ook enorm hoog, tot wel 1260 slagen per minuut!. 

En welke vogel wordt het oudste? In het wild is de oudste vogel die nu nog leeft een albatros. Ze hebben haar de naam Wisdom gegeven, wat wijsheid betekent, en ze is ondertussen ouder dan zeventig. Ze broedt trouwens nog elk jaar een ei uit. Voor vogels in gevangenschap ligt de lat iets hoger. Daar zijn het vooral de papegaaien die het goed doen. Blijkbaar is er een kaketoe geweest die 120 jaar is geworden. Die heette Cocky Bennet en leefde van 1796 tot 1916. 

Over papegaaien gesproken, die behoren ook tot de slimste vogels ter wereld. Zeker de grijze roodstaartpapegaai. Zo was er de grijzeroodstraart die Alex heette en die kon meer dan 100 woorden zeggen en begrijpen. En er was ook een parkiet, Puck heette die, en die kon meer dan 1700 woorden zeggen! Maar ook andere vogels, zeker binnen de kraaienfamilie zijn zeer intelligent. Kraaien kunnen bijvoorbeeld de gezichten van mensen herkennen. Ze kunnen puzzels oplossen, kunnen zichzelf herkennen in de spiegel, ze zijn speels en kunnen ook tal van emoties tonen.

En dan nog een paar interessant weetjes over sommige vogels:

• De kiwi, en dan hebben we het natuurlijk over de vogel die te vinden is in Nieuw Zeeland, niet het fruit, is zo goed als blind, en gebruikt vooral zijn geur wanneer hij aan het jagen is.
• De enigste giftige vogel ter wereld is de pitohui en die is te vinden in Nieuw-Guinea. Het gif zit in de huid en veren van de vogel.
• Uilen kunnen hun nek 360 graden draaien, maar ze kunnen hun ogen niet bewegen. 
• Kippen hebben 200 verschillende geluiden om met elkaar te communiceren. 
• De pinguin is de enigste vogel dat kan zwemmen, maar niet vliegen. Ze kunnen wel tot 3 meter hoog springen.  
• Het oog van een vogel neemt gemiddeld 50% van zijn hoofd in, terwijl dat bij de mens maar 5% is.  
• De flamingo kan alleen maar eten wanneer hij zijn hoofd ondersteboven houdt. 
• De snelste vogel ter wereld is de slechtvalk, die maar liefst 389 km/h kan halen wanneer hij een duik maakt tijdens het jagen. 

En dan is er nog de eeuwenoude vraag: Wat kwam er het eerst, de kip of het ei? Blijkbaar hebben sommige wetenschappers daar een antwoord op gevonden: Reptielen waren al duizenden jaren eieren aan het leggen vooraleer er kippen waren. De eerste kip kwam uit een ei dat gelegd is geweest door een vogal die niet echt een kip was. Dus het antwoord: Het ei was eerst.

Over reptielen gesproken, laten we het daar ook eens over hebben.

Reptielen en amfibieën

Ik ga de reptielen en amfibieën samen groeperen om het wat makkelijker te maken. 

Reptielen zijn koudbloedige dieren met schubben. Ze leggen eieren of hebben levendbarende jongen. Voorbeelden van reptielen zijn slangen, hagedissen en schildpadden. Amfibieën zijn ook koudbloedige dieren, maar die kunnen zowel op het land als in het water leven. Ze leggen eieren in het water waaruit kikkervisjes komen die later dan metamorfose ondergaan tot volwassen amfibieën. Voorbeelden van amfibieën zijn kikkers, padden en salamanders.

Om in dezelfde volgorde te gaan zoals bij de vorige dieren: 

Het grootste reptiel ter wereld is de zoutwaterkrokodil. Die kan langer dan 6 meter worden en tussen de 1000 en 1500 kilo wegen. De grootste krokodil ooit gemeten, heette Lolong, en was 6,17 meter lang. Bij de amfibieën is de Chinese reuzensalamander de grootste. Die kan tot 1,8 meter groot worden. Van groot naar klein, bij de reptielen is de nano-kameleon het kleinste, maar 22 millimeter groot. Bij de amfibieën is het de Paedophryne amauensis. Dat is een heel klein kikkertje van maar 7,7 millimeter groot, waardoor het direct het kleinste gewervelde dier ter wereld is.

Van de reptielen is de pogona de snelste op het land. Die kan tot 40 km/u gaan, terwijl in het water het de lederschildpad, die tot over 35 km/u kan gaan. Bij de amfibieën is dat de Andes-salamander, die een topsnelheid van 24 km/u bereikt. 

Welke denkt ge dat het oudste wordt? Is het een reptiel of een amfibie, denkt ge? Als ge de schildpad hebt geantwoord, dan zijt ge correct. De reuzenschildpad kan makkelijk 150 jaar oud worden. De oudste reuzenschildpad die nog in leven is, heet Jonathan en die is vorig jaar 190 jaar geworden. Als we dan naar de amfibieën gaan kijken, dan zien we dat er in een Nederlandse zoo ooit twee Japanse reuzensalamanders hebben geleefd die allebei 52 jaar oud zijn geworden. Dat is de oudste leeftijd ooit gemeten voor een amfibie.

En dan nog enkel leuke weetjes over reptielen en amfibieën:

• Kraaghagedis heeft, zoals de naam wel zegt, een kraag rond zijn hoofd. Als hij zich bedreigt voelt, kan hij die opensperren om vijanden te imponeren. 
• De basilisk hagedis wordt ook wel de Jezus Christushagedis genoemd, omdat die over water kan lopen. 
• De gecko begint met zijn staart te zwaaien wanneer die zich bedreigd voelt. Hierdoor is de kans groter dat zijn vijand hem in de staart bijt, waarop hij dan zijn staart afbreekt en wegvlucht. Die staart groeit dan later terug.  
• De schildpad is eerder naar de maan geweest dan de mens. Dat kan misschien raar klinken, maar blijkbaar hadden de Russen in de mid-19de eeuw, tijdens de ruimtewedloop, een sonde met onderandere schildpadden rond de maan gestuurd. Die schildpadden hebben die reis toen overleefd en zijn terug naar de Aarde gekomen, waar ze dan bestudeerd werden. 
• En tot slot, meeste mensen denken dat de kameleon verandert van kleur om zich te camoufleren, maar dat is dus niet het geval. De reden waarom de kameleon van kleur verandert heeft vooral te maken met zijn stemming. Als hij zich bedreigd voelt, zal hij zijn kleur veranderen naar fel rood of geel als waarschuwing. Maar het kan ook aan de temperatuur liggen. Als het felle zon is dan verandert hij zijn kleur naar iets dat het licht beter reflecteert. 
  

Dinosaurussen

En nu we het over de vogels en de reptielen en amfibieën hebben gehad, wil ik het even hebben over de dinosaurussen. Die zijn een persoonlijke interesse van mij en ik denk dat ik makkelijk een paar afleveringen vol zou kunnen praten over hen alleen. Meeste mensen weten wel wat dinosaurussen zijn, maar daar zijn toch wel wat misconcepties over die vooral te maken hebben met hoe ze dinosaurussen hebben afgebeeld in de films, en vooral dan Jurassic Park, die bij verre het meeste impact gehad heeft op dat gebied. Dus voor de dinosaurussen wil ik gewoon even die misconcepties rechtzetten. 

Om te beginnen met een eerste feit: alle vogels zijn nakomelingen van de dinosaurussen. Meer recentere vondsten hebben aangetoond dat er redelijk wat dinosaurussen veren hadden. Niet allemaal, maar toch wel veel meer dan we dachten. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk geweest dat de jongen van de tyrannosaurus rex een donslaag van veren had om zich warm te houden. Later zouden die veren dan uitgevallen zijn omdat een volwassen tyrannosaurus zich zonder veren kon warm houden. En nu we toch over de T-rex bezig zijn: Die had waarschijnlijk lippen. In meeste films ziet ge zijn tanden uit zijn bek steken, maar dat klopt dus niet. Hun zicht was ook enorm goed, zelf beter dan de roofvogels van vandaag, dus blijven stilstaan zodat de T-rex u niet ziet, is geen goed idee.   

Om voort te gaan met een andere bekende dinosaurus uit de films: de velociraptor. Ondertussen is ontdekt dat ook de raptor zeker bedekt was met veren. In latere Jurassic Park films tonen ze die veren dan wel, en leggen ze uit dat de raptors van de eerste films geen veren hadden omdat hun dna gemengd was met die van kikkers. Wel een slimme uitleg moet ik zeggen. Waar ze wel geen uitleg over geven is dat de velociraptor in de film meer dan 2 meter groot is, maar dat klopt eigenlijk niet. De echte grootte van de velociraptor was eerder dat van een kalkoen. Er zijn wel raptorsoorten zoals de Utahraptor en de deinonychus die wel zo groot waren, maar de velociraptor alleszins niet.  

En dan is er ook de dilophosaurus in de eerste film. Dat is dat beestje dat een kraag heeft en gif spuit om zijn slachtoffers te verlammen. Alleen klopt dat allemaal niet. De dilophosaurus had helemaal geen kraag en kon geen gif spuwen. Dat is allemaal fictie en werd gedaan om de film interessanter te maken. De dubbele kam op de snuit was wel correct. 

En dan nog het kleine detail van de filmnaam zelf. In het Jura tijdperk leefde inderdaad dinosaurussen, maar zowel de T-rex als de velociraptor leefden alleszins niet in dat tijdperk. Maar ja, het kind moet ne naam hebben, en Jurassic Park klinkt inderdaad een pak beter dan Mesozoïc Park. 

Vissen, insecten en andere dieren

En dan hebben we nog een héél klein beetje tijd voor deze aflevering, dus ik ga de rest van de dieren even samen pakken. En dan bedoel ik de dieren zoals de vissen, insecten en de zovele andere beestjes die er op deze aardbol zijn. Hier een paar van die interessante beestjes:

Zo is er een kwal, en die heet Turritopsis dohrnii, maar wordt ook wel de onsterfelijke kwal genoemd. De reden daarvoor is dat de kwal zichzelf continu kan verjongen, waardoor dat beestje in theorie onsterfelijk is.  

Dan is er de krab Kiwa hirsuta, of onder zijn andere naam, de yeti krab. Ze wordt de yeti krab genoemd omdat ze haar op haar poten heeft staan, wat toch wel heel speciaal is voor een kreeftachtige. Ze is ook spierwit omdat de soort op grote diepte leeft, waar er geen zonlicht meer is, dus kleuren nutteloos.  

Vervolgens hebben we de Odontodactylus scyllarus, oftewel de pauwbidsprinkhaankreeft. Ik weet, een hele lange naam en daar is ook een uitleg voor. Het ‘pauw’ gedeelte in de naam komt er door het feit dat het beestje heel kleurrijk is. Het ‘bidsprinkhaan’ komt omdat het voorpoten heeft zoals een bidsprinkhaan, waarmee hij zijn slachtoffers vastpakt. Andere bidsprinkhaankreeften hebben een soort van poten ontwikkeld waarmee ze enorm snel kunnen boksen. Een boks is zo snel dat het even snel gaat als de kogel van een pistool.

Zeepaardjes zijn ook redelijk speciaal. Het is de enige soort op aarde waarbij het mannetje de kindjes uitbroedt in een broedbuidel op zijn buik. Na 14 tot 28 dagen komen er dan soms tot 2000 baby zeepaardjes uit de buidel van de papa. 

En dan tot slot, nog een paar grappige Latijnse namen van sommige dieren:

• Er is de sponssoort ‘Spongiforma squarepantsii’, waarbij ik waarschijnlijk niet moet uitleggen naar wie die is vernoemd.
• ‘Vini Vidivici’ is een uitgestorven papegaaiensoort.
• Er is een dier dat ‘Han solo’ heet. 
• Dan is er ook een wesp die ‘lala palusa’ heet. 
• En dan is er nog een mot die ‘La cerveza’ heet.

Om er een paar op te sommen, maar zo zijn er nog tientallen meer.  

In alle geval, mannekes, het zit er weer op voor deze aflevering. Ik hoop dat gelle dervan genoten hebt. 

Houdt ulle goe en tot de volgende!